[Mới] Agency Problem Là Gì | Nguyên Nhân, Giải Pháp [hienthinam]

Với sự phát triển của cổ phần hóa và sự thống trị của các công ty trách nhiệm hữu hạn, vấn đề đại diện (Agency Problem) ngày càng trở nên quan trọng hơn bao giờ hết. Vấn đề này phát sinh khi sự tách biệt giữa việc sở hữu và việc điều hành doanh nghiệp dẫn đến mâu thuẫn lợi ích giữa các bên liên quan. Vậy Agency Problem là gì, liệu có giải pháp nào để giải quyết vấn đề này? Hãy cùng tìm hiểu trong bài đọc dưới đây.

Agency Problem là gì

Định nghĩa

Agency problem (vấn đề đại diện) là tình huống xảy ra khi người đại diện (agent) có lợi ích cá nhân khác biệt với lợi ích của người được đại diện (principal), dẫn đến xung đột và mâu thuẫn giữa hai bên. Đây là một vấn đề phổ biến trong kinh doanh, trong đó người đại diện (nhân viên) được giao trách nhiệm quản lý và điều hành các hoạt động của công ty, trong khi người được đại diện (cổ đông) mong muốn họ làm việc trong lợi ích của công ty.

Vấn đề đại diện là xung đột lợi ích vốn có trong bất kì mối quan hệ nào mà một bên được mong đợi sẽ hoạt động vì lợi ích tốt nhất của một bên khác. Trong tài chính doanh nghiệp, vấn đề đại diện thường đề cập đến xung đột lợi ích giữa nhà quản lí công ty và các cổ đông của công ty. Nhà quản lí, đóng vai trò là người đại diện cho các cổ đông, là những người có trách nhiệm đưa ra các quyết định nhằm tối đa hóa sự giàu có của cổ đông.

Hiểu về vấn đề đại diện

Trên lý thuyết, các cổ đông – người chủ sở hữu đích thực của một công ty, phải là người điều hành các hoạt động của chính công ty đó. Tuy nhiên, trên thực tế, các cổ đông của các tập đoàn lớn thường rất phân tán và quyền điều hành thực chất lại nằm trong tay các nhà quản lí, chẳng hạn như các giám đốc điều hành.

Các giám đốc điều hành đóng vai trò là người đại diện được các cổ đông uỷ quyền điều hành công ty và đem lại lợi ích cho cả hai phía. Tuy nhiên, sự uỷ quyền này lại gây sự tách rời giữa quyền sở hữu và quyền quản lí một doanh nghiệp. Sự tách rời giữa quyền sở hữu và quyền quản lí là nguyên nhân dẫn đến mối lo ngại rằng, các nhà quản lí sẽ có những mục tiêu riêng không phù hợp với lợi ích của cổ đông và công ty.

Ví dụ, mục tiêu của cổ đông có thể là tối đa hóa giá trị doanh nghiệp, trong khi các nhà quản lí lại tập trung vào các mục tiêu ngắn hạn như tăng doanh số, tăng thị phần, tối đa hóa lợi nhuận để tăng mức lương, thưởng hay uy tín của họ đối với công ty.

Vấn đề này được biết đến dưới cái tên “vấn đề đại diện” (Agency Problem). Các cổ đông phải tìm cách để đảm bảo các nhà quản lí hành động vì lợi ích của cổ đông. Để đạt được điều này, các cổ đông cần bỏ ra các chi phí để giám sát hoạt động của các nhà quản lí và tạo ra cơ chế khuyến khích các nhà quản lí theo đuổi việc tối đa hoá lợi ích cho cổ đông chứ không phải chỉ vì mục đích tư lợi hay mục tiêu ngắn hạn trước mắt.

Nguồn gốc, xuất xứ của Agency Problem

Năm 1976, Jensen và Meckling đã đề cập vấn đề đại diện từ việc tách rời giữa nhà quản lý doanh nghiệp và người sở hữu doanh nghiệp. Lúc đó, doanh nghiệp của 2 ông đã xảy ra sự mâu thuẫn gay gắt khi có sự bất đồng quan điểm giữa các cổ đông và nhà quản lý doanh nghiệp.

Những người cổ đông luôn có tham vọng là tối đa hóa giá trị thị thường, tối đa hóa giá trị nguồn vốn cổ phần doanh nghiệp. Nhưng, những các nhà quản lý lại hướng đến mục tiêu là tăng thị phần, tăng doanh số, tăng doanh thu, tăng lợi nhuận,… Mục đích chủ yếu của họ là tăng mức lương, mức thưởng hay gia tăng uy tín của họ trong doanh nghiệp.

Theo đó, dựa trên lý thuyết, khi mà người cổ đông và người quản lý đều muốn tối đa lợi ích của mình thì một trong hai bên sẽ không hoạt động vì lợi ích tốt nhất cho bên còn lại. Sự tách biệt đã dẫn đến hiện tượng thiếu sự đồng nhất trong thông tin. Khi mà nhà quản lý thường chiếm ưu thế về sở hữu thông tin hơn những người cổ đông, điều này rất dễ xảy ra hiện tượng tư lợi. Khi mà người quản lý doanh nghiệp sẽ tìm cách “vơ vét” tài sản, hoạt động vì lợi ích cà nhân thay vì lợi ích chung của công ty.

Nguyên nhân dẫn đến Agency Problem

Có nhiều nguyên nhân dẫn đến vấn đề đại diện (agency problem), trong đó có thể kể đến:

Sự khác biệt về mục tiêu và lợi ích: Người đại diện và người được đại diện có thể có mục tiêu và lợi ích khác nhau. Người đại diện có thể tập trung vào mục tiêu ngắn hạn như tăng cường danh tiếng, thu nhập và quyền lực, trong khi người được đại diện mong muốn tăng cường giá trị và lợi nhuận cho công ty.

Thiếu thông tin: Người được đại diện có thể không có đầy đủ thông tin về hoạt động của người đại diện và do đó không thể đánh giá được hành động của họ. Ngược lại, người đại diện có thể lợi dụng sự thiếu thông tin để lạm dụng quyền lực của mình.

Thách thức trong giám sát: Người được đại diện không thể giám sát người đại diện 24/7 và do đó có thể không nhận ra các hành động không đúng đắn của họ. Ngoài ra, việc giám sát còn đòi hỏi sự tập trung và chi phí, vì vậy có thể không thực hiện được trong mọi trường hợp.

Động lực tài chính: Người đại diện có thể có động lực tài chính để lợi dụng quyền lực của họ. Ví dụ, họ có thể nhận được lợi ích cá nhân từ việc thực hiện các quyết định không có lợi cho công ty.

Khả năng quyết định: Người đại diện có thể có quyền quyết định độc đáo và không bị giám sát đúng mức đối với các quyết định của họ, dẫn đến tình trạng lạm dụng quyền lực và xung đột với người được đại diện.

Các loại Agency Problem

Có nhiều loại agency problem phổ biến, trong đó có các loại sau:

Agency problem giữa cổ đông và ban điều hành (board of directors): Các thành viên trong ban điều hành có thể có lợi ích khác nhau và thậm chí đối lập với lợi ích của các cổ đông. Điều này có thể dẫn đến việc họ thực hiện các quyết định và hành động không có lợi cho công ty và cổ đông.

Agency problem giữa chủ sở hữu và quản lý: Chủ sở hữu mong muốn quản lý hoạt động của công ty để tối đa hóa giá trị của công ty và lợi nhuận cho mình, trong khi quản lý có thể có lợi ích cá nhân và tập trung vào mục tiêu ngắn hạn hơn là mục tiêu dài hạn của công ty.

Agency problem giữa các nhà đầu tư và quản lý quỹ đầu tư: Nhà đầu tư muốn tối đa hóa lợi nhuận cho mình trong khi quản lý quỹ đầu tư có thể có các mục tiêu đầu tư khác nhau và không phù hợp với lợi ích của nhà đầu tư.

Agency problem giữa chủ sở hữu và nhân viên: Nhân viên có thể không làm việc trong lợi ích của công ty vì họ tập trung vào lợi ích cá nhân của mình.

Agency problem giữa ngân hàng và khách hàng: Ngân hàng có thể đưa ra các sản phẩm và dịch vụ không phù hợp cho khách hàng vì chúng có lợi cho ngân hàng hơn là cho khách hàng.

Biểu hiện của Agency Problem

Trong một doanh nghiệp, các vấn đề đại diện có thể được biểu hiện theo nhiều phương diện sau:

Mâu thuẫn giữa lợi ích của cổ đông và lợi ích của các nhà quản lý: Khi các nhà quản lý đưa ra quyết định nhằm tối đa hoá lợi ích cho mình, thì sẽ có trường hợp mâu thuẫn với lợi ích của các cổ đông và công ty.

Thiếu trung thực và thông tin: Các nhà quản lý có thể che giấu thông tin hoặc không cung cấp thông tin đầy đủ và trung thực về tình hình tài chính, kinh doanh của công ty.

Tập trung quyền lực: Một số nhà quản lý có thể lợi dụng quyền lực để đưa ra quyết định có lợi cho mình, thay vì lợi ích của công ty và các cổ đông.

Đầu tư không hiệu quả: Các nhà quản lý có thể đưa ra các quyết định không hiệu quả về đầu tư, doanh số, lợi nhuận, dẫn đến mất mát và suy thoái của công ty.

Sử dụng quỹ tiền của công ty cho mục đích cá nhân: Một số nhà quản lý có thể sử dụng quỹ tiền của công ty cho các mục đích cá nhân, thay vì đầu tư và phát triển công ty.

Không chịu trách nhiệm: Các nhà quản lý không chịu trách nhiệm đối với các quyết định và hành động của mình, dẫn đến sự bất cập và thiếu trách nhiệm trong quản lý và điều hành công ty.

Các giải pháp cho Agency Problem

Agency problem là một vấn đề quan trọng trong quản trị doanh nghiệp, vì vậy có nhiều giải pháp đã được đưa ra để giảm thiểu tác động của nó. Các giải pháp bao gồm:

• Thiết lập chế độ lương, thưởng gắn liền với quy mô lợi nhuận mà các nhà quản lý tạo ra cho doanh nghiệp, nhằm khuyến khích sự nỗ lực cao từ các nhà quản lý.
• Thực hiện chế độ thưởng bằng cổ phiếu, biến nhà quản lý thành đồng sở hữu doanh nghiệp (cổ đông), để họ có động cơ để hành động vì lợi ích của cổ đông.
• Áp dụng chế độ ưu đãi quyền mua cổ phiếu dành cho nhà quản lý (Executive share option plans – ESOPs): Đây là biện pháp cấp một số lượng quyền mua cổ phiếu cho những nhà quản lý. Nếu công ty hoạt động hiệu quả, giá trị của quyền chọn sẽ tăng lên, khi ấy giá cổ phiếu cũng tăng. Do đó, các nhà quản lý sẽ có động cơ hành động đồng nhất với lợi ích của cổ đông và đưa ra những quyết định đúng đắn, làm tăng giá trị cho công ty.
• Tăng cường các biện pháp giám sát hành động của nhà quản lý bằng việc thiết lập hệ thống kiểm toán nội bộ, hệ thống xử phạt nghiêm khắc, minh bạch với những nhà quản lý không hoàn thành trách nhiệm và gian dối, thậm chí có thể kiện ra tòa hoặc sa thải. Điều này góp phần gia tăng độ tin cậy của thông tin tài chính được cung cấp cũng như kiểm soát được các hoạt động của nhà quản lý được tốt hơn.

IBM là một ví dụ điển hình cho việc sử dụng biện pháp đãi ngộ trong doanh nghiệp. Các nhà quản lý tại IBM sẽ được đánh giá và hưởng mức đãi ngộ dựa trên kết quả hoạt động của doanh nghiệp, với các tiêu chí bao gồm:

• Hiệu suất trong năm hiện tại: Bao gồm lương và thưởng, phản ánh kết quả hoạt động trong 12 tháng gần đây.
• Hiệu suất dài hạn: Đánh giá kết quả hoạt động trong ít nhất 3 năm để đảm bảo bền vững của kết quả hoạt động kinh doanh hiện tại của doanh nghiệp.
• Đóng góp trọn đời: Bao gồm các khoản lương, thưởng trả chậm và tích lũy lương hưu nhằm giữ chân các nhà điều hành của IBM đến cuối sự nghiệp.

Lời kết

Trên đây là những thông tin hữu ích về vấn đề đại diện (Agency Problem) – một trong những vấn đề quan trọng trong lĩnh vực quản trị doanh nghiệp. Hy vọng thông tin trên đã giúp các bạn hiểu rõ hơn về khái niệm này và có thêm kiến thức để áp dụng vào thực tiễn kinh doanh của mình.

Hãy theo dõi Website Chuyên Nghiệp để được cập nhật nhiều thông tin thú vị và bổ ích về lĩnh vực này. Cám ơn các bạn đã ghé đọc!